स्टॉक मार्केटमध्ये गुंतवणूक करणे थोडं अवघड वाटू शकतं, विशेषतः ज्यांना गुंतवणुकीच्या जगात नवे आहेत. पण हे तितकं अवघड नाही जितकं अनेक लोक मानतात. शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्यासाठी तुम्हाला ना तर फाइनान्स डिग्रीची आवश्यकता आहे, ना फार जास्त उत्पन्नाची.
योग्य मार्गदर्शनासह, छोटे गुंतवणूक देखील वेळोवेळी महत्त्वपूर्ण परतावा देऊ शकतात. तुम्हाला शेअर बाजारात कसे गुंतवणूक करायचे याबद्दल माहिती हवी असल्यास, चला स्टॉक आणि स्टॉक मार्केटशी संबंधित काही आवश्यक बाबी पाहू.
स्टॉक म्हणजे काय?
एक 'स्टॉक' एखाद्या कंपनीमध्ये भागीदारी दर्शवतो आणि त्याच्या एककाला 'शेअर' म्हणतात. तुम्ही एखाद्या कंपनीचा शेअर विकत घेतल्यास, तुम्ही त्या कंपनीचे भागीदार होता आणि कंपनीच्या नफ्यात हिस्सा घेण्याचा अधिकार मिळवता.
जेव्हा कंपनी चांगली कामगिरी करते आणि तिचा आय वाढतो, तेव्हा गुंतवणूकदार तिचे शेअर विकत घेण्यास जास्त इच्छुक असतात, ज्यामुळे शेअरची किंमत वाढते आणि गुंतवणूकदारांना फायदा होतो. दुसरीकडे, जर कंपनीच्या कामगिरीत घसरण होते किंवा बाजारात नकारात्मक बातम्या पसरतात, तेव्हा गुंतवणूकदार तिचे शेअर विकण्याचा प्रयत्न करतात, ज्यामुळे शेअरची किंमत घटते.
स्टॉक्स खरेदी आणि विक्री शेअर बाजाराच्या माध्यमातून होते. चला हे सविस्तरपणे समजून घेऊया:
शेअर बाजार म्हणजे काय?
शेअर बाजार ही जागा आहे जिथे कंपन्यांचे स्टॉक्स (शेअर) विकत घेतले आणि विकले जातात. यामध्ये दोन मुख्य भागीदार असतात:
- खरेदीदार (निवेशक): जे लोक शेअर विकत घेतात.
- विक्रेते (कंपन्या): ज्या कंपन्या शेअर विकतात.
जेव्हा कंपन्या आपला व्यापार वाढवू इच्छितात किंवा नवीन प्रकल्पांमध्ये गुंतवणूक करण्यासाठी धन गोळा करतात, तेव्हा त्या आपले स्टॉक्स जारी करतात. ही प्रक्रिया प्राथमिक सार्वजनिक प्रस्ताव (आईपीओ) माध्यमातून केली जाते, ज्यामध्ये कंपन्या पहिल्यांदाच आपल्या शेअर सामान्य लोकांना विकतात. एकदा आईपीओ झाल्यानंतर, या शेअर्सची ट्रेडिंग सेकेंडरी मार्केटमध्ये होते, जिथे गुंतवणूकदार पूर्वी जारी केलेले शेअर विकत घेतात आणि विकतात.
शेअर बाजारामध्ये ट्रेडिंग स्टॉक एक्सचेंजच्या माध्यमातून होते. भारतामध्ये मुख्य स्टॉक एक्सचेंज आहेत:
- नेशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE)
- बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज (BSE)
या एक्सचेंजवर, विविध कंपन्यांचे शेअर सूचीबद्ध असतात आणि त्यांना विकत घेता किंवा विकता येते.
शेअर मार्केटमध्ये स्टॉक्सची किंमत मागणी आणि पुरवठ्याच्या आधारावर निश्चित होते. जर कोणत्याही कंपनीच्या शेअरची मागणी जास्त असेल, तर त्यांची किंमत वाढते, आणि जर मागणी कमी असेल, तर किंमत घटते. ही प्रक्रिया बाजाराच्या स्थिरतेवर आणि कंपन्यांच्या कामगिरीवर अवलंबून असते.
शेअर बाजारात गुंतवणूक कशी करावी?
शेअर बाजारात गुंतवणूक सुरू करण्यासाठी तुम्हाला दोन गोष्टींची आवश्यकता आहे:
- डीमॅट खाते: हे खाते तुमचे शेअर्स इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात ठेवते.
- ट्रेडिंग खाते: हे खाते तुम्हाला ऑनलाइन शेअर्स विकत घेण्यास आणि विकण्यास मदत करते.
या दोन्ही खात्यांसह, तुम्ही प्राथमिक (IPO) आणि द्वितीयक (स्टॉक एक्सचेंज) बाजारांमध्ये गुंतवणूक करू शकता.
शेअर बाजारात गुंतवणूक सुरू करण्यासाठी सर्वप्रथम तुम्हाला एक डीमैट खाता उघडावे लागेल, ज्यामध्ये तुमचे शेअर्स इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात ठेवले जातील. यासोबतच, एक ट्रेडिंग खाता देखील आवश्यक आहे, जो तुम्हाला ऑनलाइन शेअर्स विकत घेण्यास आणि विकण्यास मदत करतो. या दोन्ही खात्यांच्या मदतीने तुम्ही प्राथमिक (IPO) आणि द्वितीयक (स्टॉक एक्सचेंज) बाजारांमध्ये गुंतवणूक करू शकता. तुम्ही सहजतेने INDmoney मध्ये मोफत डीमैट खाता उघडू शकता आणि तुमच्या गुंतवणुकीच्या प्रवासाची सुरुवात करू शकता.
तुमच्या गुंतवणुकीच्या आवश्यकतांची ओळख करा
शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्यापूर्वी, तुमच्या आवश्यकतांची आणि मर्यादांची ओळख करा. तुमच्या वर्तमान आणि भविष्यातील गरजा काय आहेत ते विचार करा. तुमचे उत्पन्न आणि खर्चाचे गणित मांडून पाहा, जेणेकरून तुम्हाला किती पैसा गुंतवू शकता हे कळेल. तुम्ही किती जोखीम स्वीकारू शकता हे लक्षात ठेवा. जे लोक अधिक जोखीम घेऊ इच्छित नाहीत, ते सुरक्षित गुंतवणूक पर्याय जसे की निश्चित जमा आणि बॉन्ड्समध्ये पैसा गुंतवतात. गुंतवणूक करताना तुमच्या करदायित्वांचे देखील लक्ष ठेवा.
गुंतवणूक रणनीति तयार करा
तुमच्या गुंतवणूक क्षमतेचे आकलन केल्यानंतर, शेअर बाजाराचे विश्लेषण करा आणि तुमच्या आवश्यकतांच्या अनुसार स्टॉक्स निवडा. उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला उत्पन्नाचा अतिरिक्त स्रोत हवा असेल तर डिविडेंड देणारे स्टॉक्स निवडा. जर तुम्हाला तुमची मूळ रक्कम वाढवायची असेल तर ग्रोथ स्टॉक्स निवडा.
योग्य वेळेस गुंतवणूक करा
योग्य वेळेस बाजारात गुंतवणूक करणे खूप महत्वाचे आहे. कमी किंमतीत शेअर्स विकत घेण्यामुळे नफा वाढतो. त्याचप्रमाणे, जास्त किंमतीत शेअर्स विकण्यामुळेही फायदा होतो. म्हणूनच, बाजाराच्या स्थितीचे भान ठेवा आणि योग्य वेळेस गुंतवणूक करा.
ट्रेडिंग पूर्ण करा
ऑफलाइन किंवा ऑनलाइन माध्यमातून शेअर्स खरेदी आणि विक्रीचे आदेश द्या. तुम्ही फोनवर देखील ऑर्डर देऊ शकता. ऑफलाइन ट्रेडिंग करताना, तुमचा दलाल तुमचे आदेश योग्य प्रकारे समजतो का हे खात्री करा.
पोर्टफोलियोचे निरीक्षण करा
गुंतवणूक केल्यानंतर, तुमच्या पोर्टफोलियोचे नियमितपणे निरीक्षण करा. शेअर बाजार सतत बदलत असतो, त्यामुळे तुमच्या गुंतवणुकीची स्थिती जाणून घेणे आणि योग्य वेळेस निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे. ज्यांच्या कंपन्यांमध्ये तुम्ही गुंतवणूक केली आहे, त्यांच्याबद्दल माहिती ठेवा, त्यामुळे तुम्ही कोणत्याही नुकसानापासून वाचू शकता. संयम ठेवा आणि प्रत्येक लहान उतार-चढावावर प्रतिक्रिया देऊ नका.
विविध प्रकारच्या शेअर्सचे आकलन करा
शेअर बाजारात अनेक प्रकारचे शेअर्स असतात. तुमच्या आवश्यकतांच्या अनुसार योग्य गुंतवणूक रणनीति बनवण्यासाठी या विविध शेअर्सचे आकलन करणे महत्त्वाचे आहे.
स्टॉक्समध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी, हे शब्द समजून घ्या, जेणेकरून तुम्ही शेअर बाजाराचे नीट समजून घेऊ शकता:
शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्यापूर्वी हे महत्त्वाचे शब्द समजून घ्या:
प्रतिभागी:
- निवेशक: जे लोक शेअर विकत घेतात आणि त्यांना दीर्घकाळासाठी ठेवतात, कंपनीच्या नफ्यात हिस्सा घेण्यासाठी आणि कंपनीच्या विकासात योगदान देण्यासाठी.
- ट्रेडर: जे लोक शेअर विकत घेतात आणि विकतात, अल्पावधीत नफा मिळवण्यासाठी.
- संस्थान: बँका, म्युच्युअल फंड्स, विमा कंपन्या आणि इतर संस्था जे मोठ्या प्रमाणात शेअर विकत घेतात आणि विकतात.
शेअरची किंमत:
ही शेअरची ती किंमत आहे ज्यावर ती विकत घेतली किंवा विकली जाऊ शकते. शेअरची किंमत मागणी आणि पुरवठ्यावर अवलंबून असते:
- जेव्हा शेअरची मागणी जास्त असते आणि पुरवठा कमी असतो, तेव्हा किंमत वाढते.
- जेव्हा शेअरचा पुरवठा जास्त असतो आणि मागणी कमी असते, तेव्हा किंमत घटते.
ऑर्डर:
- मार्केट ऑर्डर: शेअर सध्याच्या बाजारभावाने तत्काळ विकत घेण्याचा किंवा विकण्याचा आदेश.
- लिमिट ऑर्डर: विशिष्ट किंमतीवर शेअर खरेदी/विक्री करण्याचा आदेश; बाजार त्या किंमतीवर पोहोचल्यावर किंवा त्यापेक्षा चांगल्या किंमतीवर पोहोचल्यावर ऑर्डर पूर्ण होतो.
मुख्य शेअर निर्देशांक:
हे निर्देशांक निवडलेल्या कंपन्यांच्या शेअरच्या कामगिरीचा मागोवा घेतात आणि संपूर्ण बाजाराच्या आरोग्याचे प्रतिनिधित्व करतात.
उदाहरण: निफ्टी 50 (Nifty 50), सेंसेक्स (Sensex)
बाजार विश्लेषण (मार्केट एनालिसिस):
- फंडामेंटल विश्लेषण: कंपनीची आर्थिक स्थिती, जसे की नफा, कर्ज, आणि भविष्यातील कमाईच्या शक्यता, आणि उद्योगातील तिची स्थितीचा अभ्यास करून केले जाते.
- टेक्निकल विश्लेषण: चार्ट आणि नमुन्यांचा वापर करून शेअरच्या किंमतींचे भविष्य वर्तवणे, यासाठी टेक्निकल विश्लेषणाचा वापर केला जातो. यामध्ये, गुंतवणूकदार हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करतात की लोक कसे शेअर खरेदी आणि विक्री करतात आणि हे शेअरच्या किंमतीला कसे प्रभावित करते.
- समाचार विश्लेषण: कंपनी आणि उद्योगाशी संबंधित सर्व बातम्या ट्रॅक करून, गुंतवणूकदार हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करतात की या बातम्यांचा शेअरच्या किंमतींवर काय परिणाम होतो.
शेअर बाजाराची वेळ:
भारतात शेअर बाजार (NSE आणि BSE) सकाळी 9:15 ते संध्याकाळी 3:30 पर्यंत खुले असते. या वेळेत तुम्ही शेअर विकत घेऊ आणि विकू शकता. आठवड्याच्या शेवटच्या दोन दिवसांत (शनिवार आणि रविवार) आणि काही विशेष सुट्ट्यांवर बाजार बंद असतो.
लॉन्ग आणि शॉर्ट:
- लॉन्ग पोजिशन: शेअर खरेदी करून त्यांना दीर्घकाळासाठी ठेवणे, अपेक्षा आहे की किंमत वाढेल.
- शॉर्ट सेलिंग: उधार घेतलेले शेअर विकणे आणि किंमत कमी झाल्यावर त्यांना परत खरेदी करण्याची अपेक्षा.
बाजार मानसशास्त्र (मार्केट साइकॉलजी):
गुंतवणूकदारांची भावना, जसे की लालसा, भीती, आशा, आणि निराशा, हे शेअर बाजाराला प्रभावित करतात. जेव्हा गुंतवणूकदार अधिक पैसे कमावू इच्छितात, तेव्हा ते अधिक जोखीम घेतात, ज्यामुळे बाजार वाढू शकतो आणि जेव्हा गुंतवणूकदार आपले पैसे गमावण्यास घाबरतात, तेव्हा ते शेअर विकतात, ज्यामुळे बाजार घसरू शकतो. बाजार मानसशास्त्र समजून घेणे महत्त्वाचे आहे कारण गुंतवणूकदारांची भावना आणि विचार बाजाराच्या दिशेला प्रभावित करतात.
लाभांश (डिविडेंड):
कंपनी तिच्या नफ्याचा एक भाग नियमितपणे शेअरधारकांना देते. याला डिविडेंड म्हणतात.
कॉर्पोरेट क्रिया:
विलीनीकरण (मर्जर), विभाजन (स्प्लिट), अधिग्रहण (एक्विजिशन) अशा कार्यवाहींमुळे शेअरच्या किंमतींवर प्रभाव पडू शकतो.
शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्याचे जोखीम:
शेअर बाजारात गुंतवणूक करणे फायदेशीर असू शकते, पण यामध्ये काही विशेष जोखीम देखील आहेत ज्यांना समजणे आवश्यक आहे:
- शेअरच्या किंमती कमी होऊ शकतात: कंपनी चांगली कामगिरी करत नसल्यास, शेअरच्या किंमती कमी होऊ शकतात आणि तुम्ही पैसे गमावू शकता.
- अस्थिरता: शेअर बाजार अस्थिर असू शकतो, याचा अर्थ शेअरच्या किंमती जलद वाढू आणि घसरण्याची शक्यता आहे.
- ज्ञानाची आवश्यकता: शेअर बाजारात यशस्वी होण्यासाठी, तुम्हाला वित्तीय बाजार आणि कंपन्यांविषयी माहिती असणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
शेअर बाजारात गुंतवणूक करणे नवख्या लोकांसाठी थोडं अवघड वाटू शकतं, परंतु योग्य मार्गदर्शनासह, छोटे गुंतवणूक देखील मोठा परतावा देऊ शकतात. तुमच्या आवश्यकतांना समजून घेऊन आणि बाजाराची स्थिती ओळखून योग्य शेअर्स निवडा, योग्य वेळेत गुंतवणूक करा आणि तुमच्या गुंतवणुकीच्या प्रवासाला यशस्वी बनवा.